Na czym polega wyłączenie wspólnika ze spółki z o.o.?

Instytucja wyłączenia wspólnika została uregulowana w kodeksie spółek handlowych, w artykułach od 266 do 269. Celem tego rozwiązania jest pozbawienie udziałowca statusu wspólnika. Traci on swoje udziały, za które otrzymuje wynagrodzenie i jednocześnie przestaje być częścią spółki.

Kto może żądać wyłączenia wspólnika?

Zgodnie z art. 266 §1 k.s.h. wyłączenia wspólnika mogą żądać wszyscy pozostali wspólnicy łącznie, jeżeli ich udziały stanowią więcej niż połowę kapitału zakładowego. Przepisy dopuszczają możliwość modyfikacji tej zasady poprzez uprawnienie do żądania wyłączenia mniejszej liczby wspólników (np. minimum trzech) pod warunkiem, że ich udziały stanowią więcej niż połowę kapitału zakładowego. Umowa może więc zmodyfikować instytucje ilościowo, ale nie jakościowo. W sytuacji, gdy z prerogatywy mogą skorzystać tylko niektórzy ze wspólników, jako pozwanych należy oznaczyć wszystkich pozostałych interesariuszy.

Jak wygląda procedura wyłączenia wspólnika ze spółki z o.o.?

Wyłączenie wspólnika ze spółki z o.o. odbywa się na drodze sądowej poprzez wytoczenie powództwa do sądu powszechnego właściwego ze względu na siedzibę spółki. Właściwość rzeczową określa się według zasad ogólnych – do kwoty wartości przedmiotu sporu 75 tysięcy złotych jako sąd pierwszej instancji właściwy będzie sąd rejonowy, przy wyższych roszczeniach, sąd okręgowy. Sprawa o wyłączenie wspólnika ma charakter gospodarczy co oznacza, że zgodnie z art. 29 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych podlega opłacie stałej w wysokości 5 tysięcy złotych.

Po stronie powodowej muszą pojawić się wszyscy wspólnicy żądający wyłączenia (chyba że w tym zakresie zmodyfikowano umowę), po stronie pozwanej zaś – wspólnik, który ma zostać wyłączony lub wszyscy pozostali wspólnicy w tym ci, których wyłączenia nie żądają powodowie. O wyłączeniu orzeka sąd, o ile stwierdzi, że zachodzi ważna przyczyna uzasadniająca żądanie powodów. Jeżeli pozew zostanie uwzględniony, sąd wyznacza również termin, w jakim wspólnik wyłączony ma otrzymać cenę swoich udziałów wraz z odsetkami od osób przejmujących. Udziały mogą objąć zarówno dotychczasowi wspólnicy, jak i osoby trzecie, które staną się w ten sposób nowymi wspólnikami.

Cena przejęcia udziałów powinna zostać zapłacona lub zabezpieczona poprzez wpłatę do depozytu sądowego we wskazanym terminie. W przeciwnym razie orzeczenie sądowe staje się bezskuteczne. Do zgodnego z prawem przejęcia udziałów niezbędne jest zachowanie formy pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym.

Jak rozumieć pojęcie ważnych przyczyn?

Ustawodawca odwołał się do klauzuli generalnej ważnych przyczyn, nie wymieniając nawet przykładowych sytuacji, w których wytoczenie powództwa o wyłączenie wspólnika byłoby słuszne. Jest to uzasadnione wielością możliwych stanów faktycznych, a także tym, że wspólnicy muszą samodzielnie rozstrzygnąć, czy w danej spółce określone zachowanie jest już wystarczająco naganne, aby domagać się wyłączenia wspólnika.

Do typowych sytuacji zalicza się naruszenie zakazu konkurencji wobec spółki poprzez bazowanie na informacjach handlowych, które wykorzystywała sama spółka (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 29 listopada 2007 r., sygn. I ACa 925/07). Innym działaniem jest celowe niestawianie się wspólnika na zgromadzeniach w celu blokowania procesu uchwałodawczego w spółce (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 maja 2003 r., sygn. I ACa 1874/01). Oczywiście przykłady sytuacji, które w orzecznictwie zostały uznane za ważne, można mnożyć. Sądy zaliczają do nich:

• uchylanie się wspólnika od dopłat lub świadczeń niepieniężnych na rzecz spółki;
• niemożność bezkonfliktowego działania ze wspólnikiem.;
• niestosowanie się wspólnika do postanowień umowy;
• utrudnianie przez wspólnika podejmowania działań istotnych dla spółki (np. powołanie członka zarządu lub zatwierdzenie sprawozdania finansowego).

Warto mieć na względzie, że za ważne mogą zostać również uznane przyczyny niezawinione, ale leżące po stronie wspólnika, jak np. długotrwała choroba uniemożliwiająca partycypowanie w interesach spółki lub konieczność wyjazdu za granicę na długi czas.

W doktrynie dopuszcza się możliwość uzupełnienia umowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością o listę przyczyn, które wspólnicy uznają za ważne w kontekście potencjalnego wyłączenia. Należy jednak mieć na względzie, że sąd potraktuje takie przesłanki czysto instrukcyjnie i samodzielnie dokona relacji między wspólnikami. Jednocześnie judykatura stoi na stanowisku, że wyłączenie wspólnika stanowi swego rodzaju ultima ratio i może zostać zastosowane, jeżeli do rozwiązania danego konfliktu wystarczające będą inne, nie tak daleko idące środki.

W jaki sposób obliczyć wartość udziałów wspólnika wyłączanego ze spółki?

Stosownie do art. 266 §3 k.s.h. cenę przejęcia udziałów ustala sąd na podstawie ich rzeczywistej wartości. Pojęcie rzeczywistej wartości udziałów zostało zdefiniowane przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 grudnia 2013 r., sygn. II CSK 121/13, jako cena, jaką wspólnik uzyskałby na rynku, gdyby sprzedawał swoje udziały osobie trzeciej. W praktyce wartość rzeczywista niemal zawsze będzie wyższa niż wartość bilansowa, ponieważ musi uwzględniać nie tylko zapisy w księgach rachunkowych, ale także „przydatność” majątku spółki.

W celu wyceny udziałów sąd powołuje biegłego, który wydaje w tej sprawie opinię. Oczywiście każdej ze stron przysługuje prawo do złożenia zastrzeżeń oraz żądania wydania opinii uzupełniającej, jeżeli uzna, że biegły ocenił wartość udziałów zbyt nisko (dla pozwanego) albo zbyt wysoko (dla powodów). Biegły ocenia nie tylko wartość poprzednich transakcji sprzedaży udziałów w spółce, ale także uwzględnia podobne transakcji w obrocie w szerokim kontekście.

Wartość udziałów, jaką wspólnicy domagający się wyłączenia będą musieli zapłacić na rzecz pozwanego nie jest jedynym kosztem postępowania. Przepisy wskazują, że pozwanemu należą się też odsetki liczone od wartości udziałów od dnia doręczenia pozwu do dnia zapłaty. W przypadku przedłużającego się postępowania może się więc okazać, że ostatecznie kwota do zapłaty będzie wysoka.

Czy pozwanemu wspólnikowi przysługuje roszczenie odszkodowawcze?

W sytuacji kiedy wspólnicy stający po stronie powodowej nie dochowają terminu do zapłaty ceny przejęcia i doprowadzą tym samym do bezskuteczności orzeczenia, wspólnikowi pozwanemu przysługuje prawo żądania naprawienia szkody związanej z wytoczeniem powództwa.

Warto zwrócić uwagę, że przepisy kodeksu spółek handlowych przewidują też możliwość tymczasowego zawieszenia wspólnika w wykonywaniu przez niego praw udziałowych. Takie działanie ma na celu zapobieżenie sytuacji, w której pozwany wspólnik będzie usiłował bojkotować zgromadzenia wspólników i celowo utrudniał prowadzenie działalności przez spółkę.

Alternatywnym rozwiązaniem dla wyłączenia wspólnika może okazać się przymusowe umorzenie udziałów. Jest ono realizowana na podstawie umowy spółki co oznacza, że konstrukcja musi się w tej umowie znaleźć. Ze względu na brak konieczności angażowania czynnika sądowego jest to szybsza droga, a przesłanki umorzenia określają sami wspólnicy. Oczywiście umarzane udziały nadal muszą zostać sfinansowane, np. z czystego zysku spółki.

Aby mieć pewność, że żądanie wyłączenia wspólnika ze spółki z o.o. zostanie uwzględnione, należy dokładnie przeanalizować stan faktyczny i ustalić, czy rzeczywiście pojawia się powód, który może zostać uznany za ważny. Wątpliwości warto skonsultować z kancelarią mająca wieloletnie doświadczenie w prowadzeniu sporów korporacyjnych.

Potrzebujesz wsparcia?

Jeśli po przeczytaniu naszego artykułu, chciałbyś uzyskać wsparcie prawne naszej kancelarii, skontaktuj się z nami, poprzez wypełnienie poniższego formularza kontaktowego. Chętnie odpowiemy na wszystkie Twoje wszystkie pytania.